Gezegen
Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Haziran 2015) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Gezegen veya seyyare, bir yıldızın etrafında dolanan gök cismidir. Dar anlamıyla, Güneş Sistemi içinde, Güneş'in doğrudan uydusu olan ve Uluslararası Gökbilim Birliği (IAU) tarafından bu tanıma uygun bulunmuş sekiz gök cismini belirlemede kullanılır. Güneş Sistemi'nde, resmî olarak kabul edilen 'sekiz gezegen'den başka, bu cisimlerle boyut, yörünge ve fiziksel özellikler açısından aynı gruba konabilecek yeni gök cisimlerinin keşfedilmesi, bir yandan da başka yıldızların etrafında da Güneş Sistemi gezegenlerine benzer gök cisimlerinin dolandığının saptanması, 'gezegen' tanımının sınırlarının bulanıklaşmasına neden olmuştur.
Uluslararası Gökbilim Birliği'nin (IAU), kabul ettiği Güneş Sistemi'nin sekiz gezegeni, Güneş'e yakınlık sıralarına göre şunlardır:
Gezegen nitelik ve anlatımları | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
İsim | Ekvatoral çap[a] |
Kütle[a] | Yörünge yarıçapı (AU) |
Yörünge periyodu (yıl) |
Yörünge Eğikliği güneş'in ekvatoruna göre (°) |
Dışmerkezlik (gökbilim) | Dönme periyodu (gün) |
Uydu | Halkalar | Atmosfer | |
Yerbenzeri gezegen | Merkür | 0,382 | 0,06 | 0,39 | 0,24 | 3,38 | 0,206 | 58,64 | — | yok | minimal |
Venüs | 0,949 | 0,82 | 0,72 | 0,62 | 3,86 | 0,007 | 243,02 | — | yok | CO2, N2 | |
Dünya[b] | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 7,25 | 0,017 | 1,00 | 1 | yok | N2, O2 | |
Mars | 0,532 | 0,11 | 1,52 | 1,88 | 5,65 | 0,093 | 1,03 | 2 | yok | CO2, N2 | |
Gaz devleri | Jüpiter | 11,209 | 317,8 | 5,20 | 11,86 | 6,09 | 0,048 | 0,41 | 63 | var | H2, He |
Satürn | 9,449 | 95,2 | 9,54 | 29,46 | 5,51 | 0,054 | 0,43 | 60 | var | H2, He | |
Uranüs | 4,007 | 14,6 | 19,22 | 84,01 | 6,48 | 0,047 | 0,72 | 27 | var | H2, He | |
Neptün | 3,883 | 17,2 | 30,06 | 164,8 | 6,43 | 0,009 | 0,67 | 14 | var | H2, He | |
Bu sekiz gezegenin dışında daha önce gezegen olarak tanımlanan Plüton IAU'nun yeni tanımlamasına göre Cüce Gezegen olarak kabul edilmektedir.
Bu gezegenlerin en büyüğü Eris'tir. 1995 yılında Michel Mayor ve Didier Queloz tarafından 51 Pegasi adlı yıldızın çevresinde dönen bir gök cismi keşfedildiğinde, bu cismin 'gezegen' olarak tanımlanması uygun görüldü. 1995-2005 yılları arasında yapılan gözlemlerle, 100'ü aşkın değişik yıldız çevresinde dolanan 150'den fazla gezegen bulundu. Güneş Sistemi gezegenleri ile karıştırılmaması için bu cisimlere 'Güneş dışı gezegenler' veya Güneş Sistemi dışı gezegenler adı verilmektedir. Yine karışıklığı önlemek amacıyla, bu tür gezegenlerin yıldızları ile birlikte oluşturdukları sistemlere genel olarak gezegen sistemi ya da 'yıldız sistemi' adı verilmektedir. 'Güneş Sistemi' adı ise, yalnızca özel ad olarak Güneş ve uydularının oluşturduğu gezegen sistemini tanımlamada kullanılır.
Güneş dışı gezegenler[değiştir | kaynağı değiştir]
Güneş dışı gezegen, Güneş Sistemi'nin dışında ve başka bir yıldızın yörüngesinde bulunan gezegendir. 1990'lı yıllarda teknolojinin yeteri kadar gelişmesiyle ilk defa dolaylı olarak bir Güneş dışı gezegen tespit edilmiştir. Bugüne kadar 800'den fazla Güneş dışı gezegen tespit edilip doğrulanmıştır. Bu gezegenler Güneş Sistemi'nin gezegenlerine nazaran çok uzakta olmasından dolayı çoğu Jüpiter'i andıran gaz devleridir.
Tarih boyunca gezegen kavramı[değiştir | kaynağı değiştir]
1992 yılında, o ana kadar Kuiper Kuşağı'nın bilinen tek üyesi Plüton gezegeni iken, (15760) 1992 QB1 geçici adıyla tanınan 'ilk Kuiper Kuşağı cismi'nin bulunması ve bunu kısa sürede çok sayıda yenilerinin izlemesi ile bu yeni gök cisimi sınıfı bir kavram olarak netleşmeye başladı. Plüton konusunda bilimsel anlamda bir bildiri yayınlamak zorunda kaldı. 2003 yılında Plüton'un yarısı çapındaki 50000 Quaoar'ın, 2004'te ise neredeyse Plüton büyüklüğünde 90377 Sedna'nın keşfi, Plüton'un diğer Kuiper Kuşağı cisimlerinden (Kuiper Belt Objects-KBO) fazla ayrıcalıklı olmadığını göstermesi bakımından önemli görüldü. 29 Temmuz 2005'te açıklandı. Bunlardan 2003 UB313 adlı olanı, Plüton'dan daha büyük olması nedeni ile bazılarınca 10.cu gezegen ilan edilirken bir yandan da Plüton'un gezegen sıfatının gözden geçirilmesi tartışmaları yeniden alevlendi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Cüce gezegen (dwarf planet)
- Küçük gezegen (minor planet)
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Tanımlama ve yeniden sınıflandırma tartışması[değiştir | kaynağı değiştir]
- Working definition of "planet" from IAU WGESP — the lower bound remained a matter of consensus in February 2003* Steven Soter's article "What is a Planet" in Scientific American, January 2007, pp 34–41.
- Stern & Levinson's article "Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes."24 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Gravity Rules: The Nature and Meaning of Planethood26 Ocak 2013 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi; S. Alan Stern; 22 Mart, 2004
- BBC: "Planets plan boost tally 12" 2006-08-162 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- BBC: "Pluto loses status as a planet" 2006-08-2426 Ocak 2013 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi
- BBC: "Pluto vote 'hijacked' in revolt" 2006-08-2523 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Diğer bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- 3 Boyutlu Gökyüzü Haritası, 50000 Quaoar, 90377 Sedna ve diğer astreoidlerin konumları
- Uzay Kampı Türkiye Websitesi18 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- International Astronomical Union15 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Solar System Live21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (an interactive orrery)
- Solar System Viewer12 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (animation)
- Pictures of the Solar System16 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- NASA Planet Quest25 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Illustration comparing the sizes of the planets with each other, the sun, and other stars13 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.