Kaliforniya
 | Bu maddenin Vikipedi'nin kalite standartlarına uyabilmesi için tamamen yeniden yazılması gerekmektedir. |
| Kaliforniya | |
|---|---|
|
State of California | |
|
Takma ad: Golden State[1] | |
 Eyaletin Amerika Birleşik Devletleri'ndeki konumu | |
| Ülke |
 ABD |
| Eyalet olmadan önce | Meksika'nın çekilişi unorganized territory |
| ABD'ye katılışı | 9 Eylül 1850 (31.) |
| Başkent | Sacramento[1] |
| En büyük şehir | Los Angeles |
| En büyük metro | Büyük Los Angeles |
| İdare | |
| • Vali | Gavin Newsom (D) |
| • Vali vekili | Eleni Kounalakis (D) |
| Yasama organı | Genel Kurul |
| • Üst meclis | Eyalet Senatosu |
| • Alt meclis | Eyalet Meclisi |
| Yargı | Kaliforniya Yüksek Mahkemesi |
| ABD senatörleri |
Dianne Feinstein (D) Alex Padilla (D) |
| ABD temsilcileri |
|
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 423,970 km² (163.690 mil²) |
| Yüzölçümü sırası | 3. |
| Boyutlar | |
| • Uzunluk | 1,240 km (0,77 mil) |
| • Genişlik | 400 km (200 mil) |
| Rakım | 880 m (2.880 ft) |
| En yüksek nokta | 4,421 m (14.504 ft) |
| En alçak nokta | −85,0 m (−2.780 ft) |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 39,538,223[3] |
| • Sıra | 1. |
| • Yoğunluk | 97,9/km² (253,6/mil²) |
| • Yoğunluk sırası | 11. |
| • Ortalama hanehalkı geliri | 71,228 $ (2.018)[4] |
| • Gelir sıralaması | 9. |
| Demonim | Kaliforniyalı |
| Dil | |
| • Resmî dil | English |
| • Konuşulan dil |
|
| Zaman dilimi | [[UTCPST]] (−08:00) |
| • Yaz (YSU) | [[UTCPDT]] (−07:00) |
| USPS abbreviation |
CA |
| Enlem | 32°32′ N – 42° N |
| Boylam | 114°8′ W – 124°26′ W |
|
Resmî site ca.gov | |
Kaliforniya veya California, Amerika Birleşik Devletleri'nin batısında bir eyalettir.[6] Doğusunda Nevada, güneydoğusunda Arizona, batısında Pasifik Okyanusu, kuzeyinde Oregon ve güneyinde Meksika'nin Baja California eyaleti ile sınırlanan eyalet, Amerika'nın üçüncü büyük ve 39,5 milyonu aşkın nüfusuyla en kalabalık eyaletidir.-[6] Aynı zamanda Kuzey Amerika'daki en kalabalık alt uluslu varlık ve dünyanın en kalabalık 34. ülkesidir. Büyük Los Angeles ve San Francisco Körfez Bölgesi, sırasıyla ülkenin ikinci ve beşinci en kalabalık kentsel bölgeleridir; ilki 18,7 milyondan fazla, ikincisi ise 9,6 milyondan fazla nüfusa sahiptir.[13] Sacramento eyaletin başkentidir, Los Angeles eyaletteki en kalabalık şehirdir ve ülkenin ikinci kalabalık şehridir (New York City'den sonra). Los Angeles İlçesi ülkenin en kalabalık ilçesidir, San Bernardino İlçesi ise ülkenin bölgelere göre en büyük ilçesidir. Hem şehir hem de ilçe olan San Francisco, New York City'nin beş ilçesinden dördünün arkasında, ülkedeki en yoğun nüfuslu büyük şehir (New York City'den sonra) ve ülkedeki en yoğun nüfuslu beşinci ilçedir.
2019 itibariyle 3,2 trilyon ABD doları brüt devlet hasılasıyla Kaliforniya ekonomisi, dünyanın en büyük alt-ulusal ekonomisidir.[14] Bir ülke olsaydı, 2020 itibariyle en kalabalık 37. ülke ve beşinci büyük ekonomisi olurdu.[15] Büyük Los Angeles Alanı ve San Francisco Körfez Bölgesi, New York metropolitan alanından (1,8 trilyon dolar) sonra ülkenin ikinci ve üçüncü en büyük kentsel ekonomileridir (2020 itibariyle sırasıyla 1.0 trilyon dolar ve 0.5 trilyon dolar).[16] San Francisco Körfez Bölgesi Kombine İstatistik Alanı, 2018'de büyük birincil istatistik alanları arasında ülkenin kişi başına en yüksek gayri safi yurtiçi hasılasına (106.757 $) sahipti[17] ve piyasa değeri açısından dünyanın en büyük 10 şirketinden dördüne[18] ve dördüne ev sahipliği yapıyor. dünyanın en zengin 10 insanından.[19]
Şu anda Kaliforniya olan bölge, 16. ve 17. yüzyıllarda bir dizi Avrupalılar tarafından keşfedilmeden önce, çeşitli Kızılderili kabilelelerin yaşadığı bir bölgeydi. İspanyol İmparatorluğu daha sonra üzerinde hak iddia etti ve sömürgeleştirdi. 1804'te Yeni İspanya Valiliği kapsamında Alta California eyaletine dahil edildi. Bölge, başarılı bağımsızlık savaşının ardından 1821'de Meksika'nın bir parçası oldu, ancak Meksika-Amerika Savaşı'ndan sonra 1848'de Amerika Birleşik Devletleri'ne devredildi. Alta California'nın batı kısmı daha sonra organize edildi ve 1850 Uzlaşmasının ardından 9 Eylül 1850'de 31. eyalet olarak kabul edildi. Kaliforniya Altına Hücum 1848'de başladı ve diğer ülkelerden büyük ölçekli göçlerle birlikte dramatik sosyal ve demografik değişikliklere yol açtı. Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı bölgeleri ve yurtdışında ve buna eşlik eden bir ekonomik patlama.
Örneğin eğlence ve spor gibi popüler kültüre yapılan kayda değer katkıların kökenleri Kaliforniya'dadır. Eyalet, ayrıca iletişim, bilgi, yenilik, çevrecilik, ekonomi ve siyaset alanlarında kayda değer katkılarda bulunmuştur.[20][21][22] Küresel eğlence üzerinde derin bir etkisi olan, dünyanın en eski ve en büyük film endüstrisi olan Hollywood'un evidir. Diğer yenilikler arasında hippi karşı kültürünün, plaj ve araba kültürünün, ve kişisel bilgisayarın[23] kökeni olarak kabul edilir.[24][25] San Francisco Körfez Bölgesi ve Büyük Los Angeles Bölgesi, sırasıyla küresel teknoloji ve eğlence endüstrilerinin merkezleri olarak görülüyor. Kaliforniya'nın ekonomisi çok çeşitlidir: %58'i finans, hükümet, emlak hizmetleri, teknoloji ve profesyonel, bilimsel ve teknik iş hizmetlerine dayanmaktadır.[26] Eyalet ekonomisinin yalnızca %1,5'ini oluşturmasına rağmen,[26] Kaliforniya'nın tarım endüstrisi, herhangi bir ABD eyaletinin en yüksek çıktısına sahiptir.[27][28][29] Kaliforniya limanları ve limanları, çoğu Pasifik Kıyıları uluslararası ticaretinden kaynaklanan tüm ABD ithalatının yaklaşık üçte birini işliyor.
Eyaletin çeşitli coğrafyası, batıda Pasifik Kıyısı ve metropol alanlarından doğuda Sierra Nevada dağlarına ve kuzeybatıda sekoya ve Douglas köknar ormanlarından güneydoğuda Mojave Çölü'ne kadar uzanmaktadır. Büyük bir tarım alanı olan Central Valley, eyaletin merkezine hakimdir. Kaliforniya, ılık Akdeniz iklimi ve mevsimsel muson havasıyla ünlü olmasına rağmen, eyaletin büyüklüğü, kuzeydeki nemli ılıman yağmur ormanlarından iç kısımlardaki kurak çöllere ve dağlarda karlı dağlara kadar değişen iklimlere neden olur. Tüm bu faktörler, su için muazzam bir talebe yol açar; Toplam sayılarda, Kaliforniya, Kuzey Amerika kıtasının tamamında en büyük su tüketicisidir. Zamanla, kuraklık ve orman yangınlarının sıklığı arttı, daha az mevsimsel hale geldi ve yıl boyunca daha fazla hale geldi ve Kaliforniya'nın su güvenliğini daha da zorladı.[30][31]
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaliforniya'ya gelen ilk Avrupalı; 1542 yılında Portekizli João Rodrigues Cabrilho olmuştur. Ancak Kaliforniya'nın tüm koylarını gezip; sahip olduğunu öne süren ise ünlü İngiliz korsan Francis Drake olmuştur (1579).
İleriki yüzyılda fazla ilgi çekemeyen Kaliforniya'ya 1700'lü yıllarda İspanya yerleşmiş ve Meksika'nın bir parçası olmuştur. Ancak kısa bir süre sonra terk edilmiştir.
1846 yılındaki Meksika-Amerika Savaşı sonucunda Kaliforniya Cumhuriyeti kurulmuş; kısa bir süre sonra da Amerika Birleşik Devletleri ile birleşme müzakereleri başlamıştır.
1848'de altın yataklarının keşfi ile çok büyük bir göçe sebep olmuş (hatta bu yüzden eyaletin lakabı "Altın eyalet"tir [İngilizce: Golden State]); 1850 yılında da Amerika Birleşik Devletleri birliğine girmiştir.
Amerikan İç Savaşı sırasında da; savaşı kazanan Kuzey İttifakı ile ortak olmuştur.
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
1849 yılında altın yataklarının keşfedilmesi üzerine, nüfusu on binin altındayken günümüzde Amerika kıtasının en büyük ekonomi merkezi konumuna gelen Kaliforniya; Amerika Birleşik Devletleri'nin de en büyük ekonomik gücünü temsil eder.
Kaliforniya eğer bir ülke olsaydı, dünyanın en büyük 8'inci ekonomisine sahip olurdu. (ABD'nin geri kalanı, Çin, Japonya, Almanya, İngiltere, Brezilya ve Fransa'dan sonra). İtalya, Meksika, İspanya, Güney Kore, Suudi Arabistan ve Kanada'dan daha büyük ekonomiye sahiptir.[7] Bu ekonomik durum, resmî yerleşimi henüz 200 yaşına bile gelmemiş topraklarda ulaşılabilen mucizevi bir başarıdır.
Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaliforniya'daki değiştirilemeyen anayasaya göre; eyalet gelirlerinin %40'ı eğitime harcanmaktadır. Her ne kadar çoğu ülke için eğitim harcamaları çöpe giden para olsa da, bu harcamalar Kaliforniya'yı bilinen dünya tarihinin en hızlı büyüyen ekonomisi ve devleti yapmıştır. Dünya tarihi boyunca, nüfusu 200 yıl içerisinde bu denli yükselen; ekonomisi hiç yoktan böylesi bir noktaya gelen başka bir devlet de bulunmamaktadır. (Son 200 yılın ortalamasını alacak olursak nüfusu 35 katına çıkmış, ekonomisi 1,5 trilyon dolar olmuştur.
Kişi başına düşen gelir 33.403 dolar iken; emlağın yerleşim yerlerinde en ucuz olduğu Central Valley'deki ortalama ev fiyatları 290.000 dolardır. En pahalı emlak fiyatları ise San Francisco koyunda ortalama 650.000 dolardır. Tabii ki Beverly Hills, Rolling Hills, Hidden Hills, Malibu, Bel Air gibi $2–3 milyondan aşağı evin bulanamadığı yerler de vardır; ancak bu şehirler daha büyük bölgelere bağlıdır.
Şehir olarak Beverly Hills Amerika'nın en zengin muhitidir ve kişi başına düşen gelir 113.595 dolardır.
Siyaset[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaliforniya vatandaşları başkanlık seçimlerinde oylarını ağırlıklı olarak demokratlara kullansalar da, 2003 - 2011 yıllarında eyalet valisi olarak muhafazakâr meşhur film yıldızı ve dünya vücut geliştirme şampiyonu Arnold Schwarzenegger'i seçmişlerdir. Şimdiki eyalet valisi Gavin Newsom'dır.
Yapılan son kanun seçimlerinde; Arnold'un itfaiyeciler, polisler, öğretmenler, doktorlar ve yargıçlar aleyhinde getirmek istediği kanunlar halk tarafından dehşetle karşılanmış; seçimlerde önerdiği 4 önerge de reddedilmiştir. Hâlen soykırıma uğramış Kızılderililer aleyhinde aldığı ekonomik kanunları iptal edilmeye çalışılmaktadır.
Amerikan vatandaşlarına nazaran çok daha modern ve eğitimli bir profil çizen Kaliforniya'da; nüfusun çoğunluğu Irak Savaşı'na ve eski başkan George W. Bush'un politik kararlarına karşı; Kyoto Protokolü'nün imzalanması taraftarıdır.
Kaliforniya, Massachusetts'in ardından kürtajı ve eş cinsel evlilikleri yasalaştıran ikinci eyalettir.
Kaliforniya'daki kontluklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Popüler kültürde Kaliforniya[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaliforniya; sinemanın kalbini Hollywood'da, internet'in kalbini Silikon Vadisi'nde; müzik, eğlence ve televizyonun kalbini de Los Angeles'ta taşımaktadır. Her ne kadar günümüzde masrafları daha makul olduğu için filmler başka ülkelere çekimler için taşınsa da; son 30 yıldır klasikleşen bir eyalet deyişine göre "Dünyanın duyduğu ve izlediği çoğu şey Kaliforniya'da üretilir."
Fotoğraflar[değiştir | kaynağı değiştir]
Lee Dağı'ndaki Hollywood yazısı
Los Angeles, Kaliforniya
San Jose, Kaliforniya
Fresno, Kaliforniya
Sacramento'da bulunan Kaliforniya Eyalet Meclisi
Mono Gölü
Shasta Dağı
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "California". www.americaslibrary.gov. 5 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
- ^ "Chapter 2 of Division 2 of Title 1 of the California Government Code". California Office of Legislative Counsel. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019.
- ^ "Population, Population Change, and Estimated Components of Population Change: April 1, 2010 to July 1, 2020 (NST-EST2020-alldata)". census.gov. Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu. 22 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2021.
- ^ "Median Annual Household Income". The US Census Bureau. 28 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ "Languages in California (State)". Statistical Atlas. 15 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2018.
- ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". web.archive.org. 2 Eylül 2017. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
